نشانه های هولناک دیابت در کودکان

دیابت یکی از بیماری‌های شایع دوران کودکی است که می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر کیفیت زندگی کودک و خانواده او داشته باشد و دیابت نوع ۱ در کودکان شایع‌تر است و معمولا به دلیل تخریب سلول‌های بتای پانکراس و کاهش تولید انسولین ایجاد می‌شود و علائمی مانند تشنگی زیاد، ادرار مکرر، کاهش وزن ناگهانی و خستگی از جمله نشانه‌های اولیه این بیماری هستند و کنترل مناسب قند خون در کودکان اهمیت ویژه‌ای دارد تا از بروز عوارض طولانی‌مدت جلوگیری شود، اما چه عواملی باعث ابتلا به دیابت در کودکان می‌شود و چه روش‌هایی برای تشخیص زودهنگام آن وجود دارد؟

دیابت کودکان چیست؟

انواع دیابت در کودکان مشابه بزرگسالان است، اما مشکلات روانی – اجتماعی متفاوت است و می تواند درمان را پیچیده کند و دیابت نوع 1 در حدود دو سوم موارد دیابت کودکان را تشکیل می دهد به طوریکه که از هر 350 کودک 1 نفر را تا 18 سالگی مبتلا می کند و بخصوص بروز این بیماری اخیرا در کودکان کمتر از 5 سال در حال افزایش است و اگرچه نوع 1 در هر سنی ممکن است رخ دهد، اما به طور معمول در سنین 4 تا 6 سال یا بین 10 تا 14 سال ظاهر می شود.

دیابت نوع 2 در کودکان نادر است و معمولا به موازات افزایش چاقی کودکان، بر تعداد آن افزوده می شود و اغلب بعد از بلوغ و به ویژه در سنین 15 سالگی تا 19 سالگی مشاهده می شود.

روش تشخیص دیابت کودکان

تشخیص دیابت کودکان بر اساس علائم معمولی شامل پلی دیپسی یا پرنوشی (polydipsia )، پلی اوری یا پر ادراری ( polyuria) و کاهش وزن است و همچنین اندازه گیری قند خون نیز انجام می شود. سابقه بالینی و اندازه گیری قند خون تقریبا همیشه برای تعیین تشخیص کافی است وعلاوه بر اینها علائم بالینی دیگر می تواند شامل علائمی مانند تنگی نفس، درد شکم یا استفراغ نیز باشد و برای تشخیص اولیه نیازی به آزمایشهای آزمایشگاهی بیشتر نیست اما اگر تردید وجود داشته باشد برای اطمینان بیشتر آزمایشاتی مانند بررسی آنتی بادی های مرتبط با دیابت، تست تحمل گلوکز خوراکی، اندازه گیری HbA1c نیز ممکن است لازم باشد.

علت بروز دیابت در کودکان

علت بروز دیابت در کودکان معمولا به نوع دیابت بستگی دارد، اما شایع‌ترین نوع در کودکان دیابت نوع ۱ است که این نوع دیابت به دلیل واکنش خودایمنی بدن ایجاد می‌شود؛ یعنی سیستم ایمنی کودک به اشتباه به سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس (سلول‌های بتا) حمله کرده و آن‌ها را تخریب می‌کند و در نتیجه بدن نمی‌تواند انسولین کافی تولید کند و قند خون افزایش می‌یابد.

دلایل دقیق این پاسخ خودایمنی هنوز کاملا مشخص نیست، اما عوامل زیر در بروز آن نقش دارند:

• داشتن سابقه خانوادگی دیابت نوع ۱ می‌تواند خطر را افزایش دهد.

• برخی ویروس‌ها (مثل ویروس‌های سرماخوردگی خاص) ممکن است محرک این فرآیند خودایمنی باشند.

• بعضی پژوهش‌ها ارتباط‌هایی بین تغذیه در اوایل زندگی مثلا تغذیه با شیر گاو زودهنگام و افزایش خطر دیابت نوع ۱ نشان داده‌اند، ولی هنوز قطعیت ندارد.

در مورد دیابت نوع ۲ که به دلیل مقاومت به انسولین و کمبود نسبی انسولین رخ می‌دهد، علت‌ها بیشتر مربوط به چاقی کودکان، کم‌تحرکی، تغذیه ناسالم و گاهی زمینه ژنتیکی است. البته دیابت نوع ۲ در کودکان کمتر از دیابت نوع ۱ شایع است.

نشانه های دیابت در کودکان

نشانه‌های دیابت در کودکان معمولا ناگهانی ظاهر می‌شوند و اگر به موقع تشخیص داده نشوند، می‌توانند خیلی سریع شدت پیدا کنند و مهم‌ترین علائم عبارتند از:

• کودک مدام احساس عطش می‌کند و آب زیادی می‌نوشد.

• به دلیل بالا بودن قند خون، کلیه‌ها تلاش می‌کنند گلوکز اضافی را از طریق ادرار دفع کنند.

• با وجود تغذیه‌ی خوب یا حتی افزایش اشتها، کودک وزن کم می‌کند.

• کمبود انرژی به دلیل ناتوانی بدن در استفاده از قند خون ایجاد می‌شود.

• افزایش قند خون می‌تواند باعث اختلال در بینایی شود.

• عفونت‌های مکرر مثلاً عفونت‌های قارچی یا عفونت‌های ادراری.

• در صورت پیشرفت بیماری به حالت کتواسیدوز دیابتی، تنفس کودک ممکن است بوی میوه یا شیرین بدهد.

• تحریک‌پذیری یا تغییرات خلقی که ممکن است کودک زود عصبانی شود یا روحیه‌اش تغییر کند.

اگر چند تا از این علائم رو همزمان در کودکی مشاهده کردید، خیلی مهم است که سریعا به پزشک مراجعه کنید.

تشخیص دیابت در کودکان

تشخیص دیابت در کودکان معمولا با بررسی علائم بالینی و انجام آزمایش‌های ساده خون و ادرار انجام می‌شود و مهم‌ترین روش‌های تشخیص عبارتند از:

آزمایش قند خون ناشتا (FBS)

اگر کودک ۸ تا ۱۲ ساعت چیزی نخورد و قند خونش بالاتر از ۱۲۶ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، نشانه‌ی دیابت است.

آزمایش قند خون تصادفی

اگر در هر زمانی قند خون کودک بالای ۲۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، به‌ خصوص اگر همراه با علائم دیابت باشد، احتمال دیابت بسیار زیاد است.

آزمایش هموگلوبین A1C

این آزمایش میانگین قند خون کودک را در سه ماه گذشته نشان می‌دهد و عدد بالای ۶.۵ درصد نشانه‌ی دیابت است.

تست تحمل گلوکز (OGTT)

در این تست، ابتدا قند خون ناشتا اندازه‌گیری شده، سپس کودک محلولی شیرین می‌نوشد و دو ساعت بعد قند خون دوباره اندازه‌گیری می‌شود، بالا بودن قند خون نشانه‌ی دیابت است.

در صورت تایید دیابت، ممکن است آزمایش‌های تکمیلی مانند بررسی آنتی‌بادی‌های خودایمنی (برای تشخیص دیابت نوع ۱) نیز انجام شود.

روش های درمان دیابت کودکان

میانگین اندازه گیری قند خون در کودکان و نوجوانان 5 تا 6 بار در روز است و در بعضی موارد بسیار بیشتر است، درمان استاندارد شامل :

• رژیم و ورزش
• برای دیابت نوع 1، انسولین
• برای دیابت نوع 2، متفورمین و گاهی انسولین یا لیراگلوتید

نظارت بر قند خون و کنترل آن همراه با آموزش و درمان فشرده و هدفمند در دوران کودکی و نوجوانی متناسب با سن بیمار و ممکن است به رسیدن به اهداف درمانی کمک کند که عبارتند از: عادی سازی سطح گلوکز خون همزمان با کاهش تعداد دفعات افت قند خون و جلوگیری از بروز و یا پیشرفت عوارض ناشی از دیابت است.

توصیه می شود در صورتی که فرزند شما دچار دیابت شده است حتما به بهترین متخصص اطفال مراجعه کنید.

اصلاح سبک زندگی روش درمان دیابت کودکان

 اصلاحات سبک زندگی که برای همه بیماران دیابتی ضروری است شامل موارد زیر می شود:

• غذا خوردن به طور منظم و در مقادیر ثابت
• محدود کردن مصرف کربوهیدرات های تصفیه شده و چربی های اشباع شده
• افزایش فعالیت بدنی
• به طور کلی تمرکز اصلی در برنامه غذایی باید بر روی استفاده از رژیم های غذایی سالم برای قلب باشد که دارای کلسترول و چربی های اشباع نشده هستند.

در دیابت نوع 1، محبوبیت رژیم های بازال- بولوس و استفاده از شمارش کربوهیدرات افزایش یافته که در آن والدین مقدار کربوهیدرات موجود در وعده غذایی آینده را تخمین می زنند و از آن مقدار برای محاسبه دوز انسولین قبل از غذا استفاده می کنند و این روش انعطاف پذیر است و سختگیری زیاد در مقدار مصرف مواد غذایی ندارد در عوض برنامه های غذایی بیشتر بر اساس الگوی غذایی روتین کودک است و دوز انسولین با مصرف کربوهیدرات واقعی مطابقت دارد، نسبت انسولین به کربوهیدرات برای هر فرد متفاوت است و با سن، سطح فعالیت، وضعیت بلوغ و مدت زمان ابتلاء به دیابت متفاوت است. یک قانون خوب برای سن این است.

• از تولد تا 5 سال: 1 واحد انسولین به ازای هر 30 گرم کربوهیدرات
• 6 تا 12 سال: 1 واحد انسولین به ازای هر 15 گرم کربوهیدرات
• نوجوانی: 1 واحد انسولین به ازای هر 8 تا 10 گرم کربوهیدرات

انسولین درمانی در دیابت کودکان

 انسولین سنگ بنای اصلی مدیریت دیابت نوع 1 است و فرمولاسیون های موجود در انسولین مشابه فرمول های مورد استفاده در بزرگسالان است، انسولین باید قبل از غذا داده شود، مگر در کودکان خردسال که پیش بینی مصرف آنها در هر وعده غذایی دشوار است و نیاز به دوز دارو از نظر سن، سطح فعالیت، وضعیت بلوغ و مدت زمان تشخیص اولیه متفاوت است. در طی چند هفته بعد از تشخیص اولیه، به دلیل عملکرد باقیمانده سلولهای بتا، در بسیاری از بیماران به طور موقت نیاز به انسولین کاهش می یابد و این مرحله ماه عسل نامیده می شود و می تواند از چند ماه تا 2 سال طول بکشد و پس از آن معمولا نیاز به انسولین از 0.7 تا 1 واحد / کیلوگرم در روز است و در دوران بلوغ، بیماران برای مقابله با مقاومت به انسولین ناشی از افزایش سطح هورمون بلوغ، به دوزهای بالاتر (حداکثر 1.5 واحد در کیلوگرم در روز) نیاز دارند.

دستیابی به سطح مطلوب گلوکز و HbA1c در درمان دیابت کودکان

برای ایجاد تعادل بین نیاز به نرمال سازی سطح گلوکز با خطر افت قند خون اهداف درمانی تعیین شده است که بر اساس آن بیماران باید سعی کنند تا بیشتر از 50٪ از موارد سطح گلوکز خون خود را در محدوده طبیعی یعنی 70 تا 180 میلی گرم در دسی لیتر نگه دارند و در کمتر از 10٪ موارد زیر این دامنه قرار داشته باشند.

اهداف درمان باید بر اساس سن بیمار، مدت زمان دیابت، دسترسی به فناوری دیابت به عنوان مثال، پمپ های انسولین، سیستم های کنترل مداوم و شرایط روانی – اجتماعی فرد نیز در نظر گرفته شود و خطر هیپوگلیسمی در کودکانی که از کمبود قند خون بی اطلاع هستند و یا بلوغ کافی برای تشخیص علائم هیپوگلیسمی ندارند، می تواند تلاش های برای دستیابی به اهداف درمانی را سخت تر کند.

سطح مطلوب HbA1c کمتر از 7.5٪ برای چنین بیمارانی باید در نظر گرفته شود اما در موارد دقیق و سخت گیرانه این مقدار باید به کمتر از ٪ 6.5 برسد. سطح هدف HbA1c کمتر از 7٪ برای اکثر کودکان مناسب است، اما بسیاری از کودکان و نوجوانان این هدف را برآورده نمی کنند. افزایش تعداد دفعات نظارت بر سطح گلوکز خون (حداکثر 6 تا 10 بار در روز) یا استفاده از سیستم مانیتورینگ گلوکز به طور مداوم می تواند سطح HbA1c را بهبود بخشد.

انواع رژیم های انسولین در درمان دیابت کودکان شامل موارد زیر است:

• رژیم تزریق چندگانه روزانه (MDI) معمولاً رژیم بازال بولوس
• پمپ درمانی انسولین
• رژیم پیش مخلوط شده انسولین

عوارض دیابت در کودکان

• کتواسیدوز دیابتی که یک وضعیت اورژانسی که ناشی از کمبود انسولین و تجمع کتون‌ها در خون است.

• آسیب به شبکیه چشم که در صورت عدم کنترل قند خون ممکن است ایجاد شود.

• اختلال در عملکرد کلیه‌ها که می‌تواند به نارسایی کلیوی منجر شود.

• بی‌حسی، گزگز یا درد در اندام‌ها به دلیل آسیب به اعصاب محیطی.

• افزایش خطر بیماری‌های قلبی و فشار خون بالا در طولانی‌مدت.

• عفونت‌های مکرر به ویژه عفونت‌های پوستی و ادراری به علت کاهش ایمنی بدن.

سوالات متداول

در نهایت…

دیابت در کودکان یک بیماری مزمن است که با تشخیص به‌ موقع، درمان مناسب و آموزش صحیح قابل کنترل است و مدیریت منظم قند خون، تغذیه سالم، فعالیت بدنی و پیگیری‌های پزشکی منظم می‌تواند کیفیت زندگی کودکان دیابتی را حفظ کند و از بروز عوارض جدی جلوگیری نماید و آگاهی خانواده نقش کلیدی در موفقیت درمان دارد.