آموزش شیردهی نوزاد به مادران

معمولا آموزش شیردهی به مادران درست انجام نمی شود. با توجه به این که شروع شیردهی توسط مادران به ویژه مادرانی که اولین نوزاد خودشان را شیر می‌دهند، اهمیت بسیار زیادی دارد. در این مقاله از سایت دکتر جاوید ظفری قصد داریم نکات بسیار ضروری و کاربردی را در زمینه شیردهی مادران به نوازدان به شما آموزش دهیم.

این نکته بسیار اهمیت دارد که مادر بعد از پروسه ی سخت زایمان و درد و مشکلات احتمالی بعد از زایمان دچار استرس و اضطراب باشتد. بنابراین این دوره زمان مناسبی برای آموزش نیست.

به همین دلیل اساسا توصیه اکید ما این است که مادران قبل از زایمان و در دوره بارداری آموزش های لازم را در این زمینه یعنی نحوه درست شیردهی دریافت کنند، تا در دوران بعد از زایمان آمادگی کامل را برای شروع شیردهی استاندارد و ایده آل داشته باشند.

آغوز یا کلستروم چیست؟

به طور طبیعی در طی دو سه روز اولیه بعد از زایمان کیفیت و حجم و غلظت شیر انسان متفاوت است که این امر در حیوانات هم دیده می شود و از آن به عنوان آغوز یا کلستروم نام برده می شود. این مساله به دلیل نیازهای فیزیولوژیکی نوزاد تازه متولد شده است. این شیر حاوی چربی کمتر و پروتئین بیشتر است. همچنین غنی از آنتی بادی یا ایمونوگلوبین هایی است که اثر حفاظتی برای نوازد در برابر عفونت های خارج از رحم دارند.

بعد از سه الی پنج روز شیر مادر به حالت عادی خودش می رسد، حجم آن بیشتر می شود و نسبت چربی و پروتئین آن تغییر می کند. این امر در مادرانی که تجربه کمی دارد گاهی آن ها را دچار ترس و اضطراب می کند، با این فکر که شیر کمی دارند و نوزادشان سیر نمی شود.

بنابراین باید به مادر آموزش داد که در روزهای ابتدایی حجم شیر کم و غلظت آن زیاد است و رنگ آن کدر و کمی متمایل به زنگ زرد است. اما بعد از چند روز شیر پرحجم با غلظت کمتر و رنگ سفید شیری جایگزین آن خواهد شد و به هیچ وجه نوزاد به شیر خشک کمکی نیاز ندارد.

نحوه تولید شیر در بدن مادر

به طور استاندارد نحوه تولید شیر در انسان به این صورت است که با تحریک مکیدن نوزاد انسان هورمون پرولاکتین از هیپوفیز ترشح می شود و پروسه ی تولید شیر در غدد پستان مادر آغاز می شود.

باید توجه داشته باشید که این دوره تولید شیر زمانی بین 2 و نیم تا 3 ساعت نیاز دارد و اگر یک مادر زودتر از دو ساعت به نوزاد خودش شیر بدهد چرخه تولید شیر دچار اشکال خواهد شد.

بعضی مادران فکر می کنند باید هر نیم ساعت یک بار به نوزاد خودشان شیر بدهند در صورتی که اگر در کمتر از دو ساعت یکبار به نوزاد شیر داده شود چون چرخه تولید شیر کامل نشده است شیر ترشح شده از سینه مادر آبکی و فاقد مواد غذایی مقوی خواهد شود.

بنابراین نوزاد آن را می خورد و با افزایش حجم معده ظاهراً سیر می شود اما چون شیر باکیفیتی نخورده است نیم تا یک ساعت دیگر مجدد گرسنه می شود و شروع به گریه می کند.

این بار هم مادر همان روند غلط را تکرار می کند و شیر بی کیفیت به نوزاد می دهد. این سیکل معیوب همچنان تکرار می شود و باعث عدم وزن گیری مناسب شیر خوار یا ایجاد رفلاکس در معده نوزاد می شود. همچنین به بافت های بدن مادر به دلیل به هم خوردن تعادل چرخه تولید شیر آسیب می زند.

بنابراین اولین نکته ای که باید به مادران آموزش دهیم این است که فواصل زمانی بین دو شیردهی را حتماً لحاظ کنند تا چرخه تولید شیر در حالت استاندارد قرار گیرد و از آسیب وارد شدن به مادر و نوزاد پیشگیری شود.

مدت زمان شیردهی به نوزاد

نکته مهمی که باید به مادران آموزش داد، پروسه تولید شیر در بدن مادر یک پروسه ای است که زمانی بین 2 تا 3 ساعت نیاز دارد. در حقیقت هورمونی به نام پرولاکتین، از هیپوفیز در مغز مادر ترشح می شود که عامل ترشح آن تحریک سینه با مکیدن نوزاد است و باعث می شود که هورمون ترشح شود و پروسه تولید شیر که مکانیزم بسیار پیچیده ای را دارد، انجام شود.

بعضی از مادران تصور می کنند که باید هر نیم ساعت یکبار باید به نوزاد خود شیر دهند. این تصور اشتباه است چون زمانی که مادر نیم یا یک ساعت یکبار به نوزاد خود شیر می دهد در حقیقت اجازه نمی دهد بدنش پروسه تولید شیر را به طور کامل انجام دهد وشیری که در اختیار نوزاد قرار می گیرد، بی کیفیت می باشد که بیشتر حالت آبکی دارد و فاقد چربی و پروتئین مورد نیاز برای رشد نوزاد است. این امر سبب می شود که نوزاد دچار مشکل رشد و رفلاکس نشود. در ماه اول فاصله 2 تا 3 ساعت برای شیردهی به نوزاد مناسب است و اگر نوزاد خواب بود برای شیردهی باید او را بیدار کرد. بعد از یک ماهگی لازم نیست نوزاد را سر 3 ساعت برای شیردهی بیدار کرد زیرا خواب برای او بسیار با اهمیت می باشد.

بیشتر بدانید: هزینه ویزیت متخصص اطفال در سال 1402

فواصل زمانی شیردهی به نوزاد

در طی یکماه اولیه زندگی نوزاد، چون بدن نوزاد فاقد چربی است اگر فاصله دو شیردهی بیشتر از 3 الی 4 ساعت شود امکان افت قند خون و به دنبال آن تشنج وجود دارد. بنابراین توصیه می شود که در یکماه اولیه فاصله های شیردهی از 2 و نیم ساعت تا حد اکثر 3 و نیم الی چهار ساعت باشد و اگر نوزاد خواب بود بعد از 3 ونیم الی 4 ساعت از خواب بیدار کنید و به آن شیر دهید.

اما بعد از یک‌ماهگی بافت چربی کافی در بدن نوزاد تشکیل می شود و در صورت گرسنگی با تبدیل به قند از بروز هایپوگلایسمی پیشگیری می‌کند.

اگر نوزاد خوابید هم می شود بیش از 4 ساعت نیز برای شیردهی مجدد صبر کرد.

نکته بعدی زمان شیر خوردن نوزاد است که از 5 دقیقه 20 دقیقه طبیعی است و بنابر خصوصیات نوزادان متغیر است. اما مادر گاهی نوزاد را به صورت مستمر زیر سینه قرار می‌دهد و این زمان بیش از نیم ساعت و گاهی تا یک ساعت می رسد که این امر کار بسیار نادرستی است چرا که نوزاد در این حالت از سینه مادر به عنوان پستونک استفاده می کند و بدن مادر نمی تواند چرخه استاندارد تولید شیر را شروع کند.

بنابراین بعد از 20 الی 30 دقیقه شیردهی باید آن را متوقف کنید تا بدن مادر بتواند پروسه تولید شیر بعدی را که حدوداً 3 ساعت طول می کشد را آغاز کند.

مضرات مصرف طولانی مدت شیر شبانه در کودکان

شیر شبانه کودکان باید از حدود 7الی 8 ماهگی قطع شود. اما متاسفانه به علت عدم آموزش مناسب به والدین، گاهی مصرف شیر مادر و یا شیر خشک تا سنین بالاتر و حتی کاهی تا سه الی چهار سالگی ادامه پیدا می‌کند. این امر می تواند باعث بروزرمشکلاتی در کودکان شود. از جمله مشکلات مصرف شیر شبانه کودکان در سنین بالاتر می‌توان به موارد زیر اشاره رد:

• کم شدن اشتهای کودکان در بزرگسالی عدم مصرف غذای کافی که می تواند منجر به کاهش رشد کودک بشود.
• عفونت های مزمن گوش میانی
• نجمع مایع پشت پرده گوش
• اختلالات در شنوایی کودک
• پوسیدگی دندان های شیری

حجم شیری که نوزاد از سینه مادر می خورد چقدر است؟

حجم شیری که نوزاد از سینه مادر می خورد برای ما قابل ارزیابی نیست. بنابراین نوزاد باید مقداری شیر بخورد که دو و نیم الی سه ساعت گرسنه نباشد. و این امر را کاملاً به صورت غریزی یاد می گیرد. مادر صرفاً می تواند زمان شیردهی را تنظیم کند و مابقی توسط خود نوزاد تنظیم خواهد شد.

این نکته را باید یادآوری کنم که فرایند شیردهی در حقیقت یک کار تیمی است. که یک بازیگر آن یعنی مادر تازه کار و یکی نوزاد تازه متولد شده برای اولین بار در زندگی در حال انجام آن هستند و مثل همه کار های تیمی دیگر نیاز به تمرین، صبر و حوصله دارد.

باید به مادر آموزش داد که با حوصله فرصت حدوداً یکی تا دو هفته در ابتدا به نوزادش بدهد تا بتوانند با هم یک کار تیمی منظم و بدون نقص را انجام دهند. گاهی در این بین اطرافیان عجول و ناآگاه با راهنمایی های غلط کار را برای مادر سخت می کنند و باعث ایجاد اضطراب و احساس بی کفایتی در مادر می شوند که باید توجه داشت هرگونه احساس بد در ذهن مادر به آسیب رساندن به فرایند نرمال شیردهی منجر خواهد شد. بنابراین باید به مادر اعتماد به نفس کافی داد تا بدنش بتواند به طور استاندارد شیر کافی را برای نوزاد تهیه کند.

نوزاد چند دقیقه باید شیر بخورد؟

مدت شیر خوردن نوزادان با هم متفاوت می باشد. اما توصیه می شود بین 5 تا 20 دقیقه باشد. هنگامی پیش میاید که نوزاد یکساعت زیر سینه مادر می باشد، این کار به هیچ عنوان مناسب نیست و به مادران توصیه می شود که حدودا بعد از بیست دقیقه تا نیم ساعت باید به شیردهی خاتمه دهند، زیرا در این شرایط نوزاد از سینه مادر به عنوان پستانک استفاده می کند و چون بدن مادر بعد از اتمام شیردهی باید خود را برای پروسه تولید شیر آماده کند و این امر 3 ساعت زمان می برد، باید بعد از نیم ساعت شیر دهی باید خاتمه پیدا کند تا این پروسه به درستی انجام شود.

بیشتر بدانید: تغذیه سالم در کودکان

مقدار مناسب خوردن شیر در نوزادان

بعضی از مادران از کم خوردن شیر توسط نوزادان شکایت دارد. باید خاطر نشان کرد نوزاد چون از سینه مادر شیر می خورد، نمی توان تعیین کرد که چه مقدار شیر مصرف می کند. در حقیقت چیزی که کفایت شیر را برای ما تعیین می کند، وزن گیری مناسب نوزاد می باشد. هنگامی که نوزادی که شیر مادر می خورد، انتظار بر این است که نوزاد در هر ماه یک مقدار وزن به او اضافه شود. اگر این وزن گیری اتفاق نیفتد و حداقلی که انتظار متخصصین اطفال است اتفاق نیفتد، طبیعتا مشکلی وجود دارد که باید بررسی شود و علت آن بررسی شود و در نهایت در صورت لزوم پزشک شیر خشک را برای تغذیه نوزاد تجویز می کند که احتمال آن بسیار کم است، زیرا در اکثر موارد شیر نوزاد برای مادر کافی است. در برخی مواقع اطرافیان عجول سعی بر این دارند توصیه های اشتباهی به مادر کنند و بگویند که شیر تو برای نوزاد کافی نیست و او خوب رشد نمی کند، که این امر سبب ایجاد استرس  و اضطراب در مادر می شود. اضطراب در مادر، تولید شیر را با اختلال مواجه می کند. بنابراین باید به مادر و نوزاد زمان داد تا با هم تعامل داشته باشند و مادر بتواند یک فرآیند نرمال برای شیردهی خود فراهم کند.

بهترین روش برای خاتمه دادن به شیردهی نوزاد

وقتی میخواهیم سینه را از دهان نوزاد بیرون بکشیم چه طور باید این کار را انجام بدهیم تا نوزاد به راحتی سینه مادر را رها کند؟

زمانی که می خواهید شیردهی را خاتمه دهید، به هیچ عنوان نباید نوزاد را بکشید، زیرا با انجام این کار ممکن است نوزاد سینه مادر را گاز بگیرد که این امر سبب ایجاد زخم می شود که ممکن است باعث ایجاد عفونت و مشکلات عدیده ای برای مادر شود و تا مدتی روال شیردهی را مختل می کند.

نحوه خاتمه به شیردهی به این صورت است که مادر انگشت کوچک خود را به آرامی در گوشه دهان نوزاد فرو کند تا نوزاد سینه مادر را را هکند و مادر بتواند وضعیت یا پوزیشن خود را تغییر دهد و در موقعیت مناسب به نوزاد خود شیر دهد.

بهتر است برای شیردهی به نوزاد به ویژه در ماه های اولیه، یک نقطه مناسب در خانه را برای شیردهی انتخاب کنید و نوزاد را در وضعیتی نگه دارید که دست ها و پشتتان را اذیت نکند. می توانید سر نوزاد را به دستتان تکیه دهید. انتخاب روش شیردهی مناسب به راحت بودن آن روش برای شما مرتبط است. چنانچه شیردهی را در حالت نشسته انجام می دهید، یک بالش شیردهی می تواند کمک بزرگی برای نگه داشتن و تکیه دادن نوزاد باشد. هر وضعیتی که برای شیردهی به نوزاد خود انتخاب می کنید، هر بار تا زمانی که شما و نوزادتان در وضعیت راحتی قرار نگرفته اید، وعده شیردهی را شروع نکنید، زیرا مدت زمان زیادی را در آن وضعیت خواهید گذراند و می بایست قبل از شیردهی در وضعیت درست و راحتی قرار بگیرد، سپس شیردهی را آغاز کنید.

آروغ زدن کودک

آروغ زدن یکی از نکات مهم در فرایند شیردهی است که بهتر است بعد از هر بار شیر خوردن نوزاد مادر نوزاد را به شکم بگیرد و آهسته به پشت نوزاد بزند تا مقدار مختصر هوایی که در حین شیر خوردن وارد معده نوزاد شده است خارج شود. البته افراط در این زمینه توصیه نمی شود و هرگاه مقدور بود می بایست انجام شود و نباید به بهانه آروغ به نوزاد آسیب وارد شود.

دل درد نوزاد بعد از شیر خوردن

نکته بعدی در خصوص دل درد هایی است که در اثر نفخ در نوزاد ایجاد می شود. دوعامل باعث ایجاد نفخ می شود. یک هوای بلعیده شده ای که در حین شیرخوردن وارد معده نوزاد می شود و دوم باکتری های تولید کننده گاز که در روده نوزاد باعث ایجاد و تولید گاز می شود.

برای جلوگیری از هوای بلعیده شده مهم ترین نکته تکنیک صحیح شیردهی است. یعنی وقتی نوزاد شیر می خورد می بایست مادر فقط صدای قورت دادن را از دهان نوزاد خودش بشنود. ولی اگر صدای ملچ و مولوچ شنید یعنی نوزاد با هر بار شیر خوردن مقداری هوا دارد می بلعد که معمولاً به دو علت عمده است: اولین این که مادر سینه را به طور کامل در دهان نوزاد قرار نداده است و گوشه های دهان نوزاد باز است و هنگام بلع مقداری هوا وارد دهان نوزاد می شود.

دومین نکته این است که پوزیشن و موقعیت نوزاد نامناسب است. نوزاد احساس امنیت نمی کند و برای جلوگیری از افتادن از سینه مادر آویزان می شود. در هر دوحالت شیردهی می بایست قطع شود و بعد از مدت کوتاهی با شرایط استاندارد مجدداً شیردهی شروع می شود. نکته مهم در قطع شیردهی این است که هیچ وقت نباید سینه را از دهان نوزاد کشید چون باعث گاز گرفتن و ایجاد زخم و عفونت در سینه مادر می شود که تا مدت ها می تواند فرایند شیردهی را برای مادر و نوزاد سخت کند.

بهترین راه حل این است که مادر انگشت کوچک خود را از گوشه لب نوزاد وارد دهان نوزاد کند تا نوزاد سینه را رها کند.

بهترین پوزیشن و حالت خوابیدن نوزاد بعد از شیر خوردن خوابیدن به سمت پهلو است. زیرا نوزاد گاهی دچار استفراغ محتویات معده می شود که در حال خوابیده به پشت می تواد وارد ریه شود و باعث ایجاد مشکلات تنفسی گردد. خوابیده به شکم هم با توجه به این که گاهی پارچه ملحفه یا بالش یا حتی لباس نوزاد وارد دهانش می شود و این نوزاد توان حرکت مثل کودکان بزرگ تر را ندارد می تواند به ندرت و گهگاه باعث ایجاد خفگی در نوزاد شود.

بنابراین خواباندن به پهلو بهترین گزینه است. گاهی مادران تحت تاثیر افراد دیگر یا ذهنیت اشتباه خودشان اصرار دارند که شیرشان کافی نیست و می خواهند که به نوزادشان شیرخشک کمکی بدهند. باید در جواب این مادران گفت که هیچ کسی نمی تواند در مورد کیفیت شیر مادر اظهار نظر کند و مگر پزشک متخصص نوزاد.

برای پزشکان نوزاد تنها ابزاری که کفایت شیر مادر را مشخص می کند وزن گیری ماهیانه نوزاد است. بنابراین اگر نوزادی فقط با مصرف شیرمادر هرماه مقدار مورد نیاز وزن خودش را کسب کند. شیر مادر کافی است. هر زمان این امر محقق نشود قطعا پزشک کودک خودش برای شروع شیر خشک راهنمایی های لازم را خواهد کرد.

باید توجه داشت مصرف خودسرانه شیر خشک اضافه بر شیر مادر می تونه باعث بروز مشکلاتی از جمله رفلاکس و اختلالات گوارشی در نوزاد شود و نکته مهم این که در درصد زیادی از نوزادان بعد از مدتی چون خوردن شیشه برای نوزاد راحت تر از مکیدن سینه مادر است و هم این که طعم شیر خشک بهتر از مزه شیر مادر است به همین دلیل نوزاد دست به انتخاب می زند و خوردن شیشه را به خوردن سینه مادر ترجیح می دهد که در این صورت از خوردن غذای با ارزش شیر مادر محروم خواهد شد.

مکان شیردهی از جمله موارد دیگر است که باید به مادران آموزش داده شود. بهترین شرایط این است که مادر با نوزاد خودش در اتاقی با نور ملایم بدون صدای اضافی محیط و دمای مناسب شروع به شیردهی کند و در ابتدا نوازش و صحبت ملایم با نوزاد حس عاطفی ای به او می دهد که فرایند شیردهی با کیفیت بهتری اتفاق بیفتد. صداهای مزاحم و بلند، نور زیاد، توجه مادر به محیط اطراف باعث ایجاد خلل در فرایند شیردهی می شود.