بلوغ زودرس + نحوه درمان آن

بلوغ زودرس زمانی اتفاق می‌افتد که بدن کودک زودتر از حد عادی و نرمال دچار تغییر شده و شبیه به بدن بزرگسالان شود، اگر دختران قبل از سن ۸ سالگی و پسران قبل از سن ۹ سالگی با این تغییرات مواجه شوند بلوغ زودرس اتفاق افتاده است و این موضوع که با رشد سریع، بزرگ شدن آلت تناسلی و بیضه، کلفت شدن صدای پسران، رویش مو در ناحیه زیر بغل و ناحیه تناسلی، پریود شدن دختران بروز پیدا می‌کند، عوارض منفی مختلفی به همراه دارد، از این رو شناخت به موقع و درمان مناسب آن، اهمیت بسزایی دارد.

بلوغ زودرس چیست؟

بلوغ زود هنگام پدیده‌ای است که در آن کودک یا نوجوان پیش از زمان معمول با تغییرات جسمی و جنسی مواجه می‌شود و کودکان یا نوجوانان مبتلا به این عارضه زودتر از سایر همسالان خود دچار تکامل جنسی می‌شوند و اندام‌های جنسی آنها رشد پیدا می‌کند، این موضوع در دختران شامل رشد سینه‌ها و در پسران شامل رشد آلت تناسلی و بزرگ شدن بیضه‌ها می‌شود، بلوغ زود هنگام به دلایلی مانند عوامل محیطی، عوامل ژنتیکی یا حتی تغذیه کودک اتفاق می‌افتد و یک چالش جسمی و روانی را برای او در پی دارد و به همین علت باید هرچه سریع‌تر شناخته شده و کنترل شود، در غیر این صورت روابط اجتماعی و سلامت عمومی فرد را به خطر می‌اندازد.

بیشتر بخوانید: دوران بلوغ و نوجوانی

علل بلوغ زودرس

بلوغ زودرس به دلایل مختلفی اتفاق می‌افتد که برخی از آنها به شرح زیر است.

1. کودکانی که از سنین پایین به چاقی و اضافه وزن مواجه می‌شوند ممکن است به دلیل تغییر در سطح هورمون‌ها، دچار بلوغ زود هنگام شوند.

2. مصرف غذاهای بی‌کیفیت و نامناسب بر توازن هورمون‌های بدن تاثیر گذاشته و باعث ایجاد بلوغ زودرس می‌شود.

3. استرس‌های ناشی از مشکلات اجتماعی، خانوادگی یا مشکلات تحصیلی زمینه ساز بلوغ زودرس خواهد بود.

4. اگر یک فرد در خانواده دچار بلوغ زودرس باشد احتمال اینکه فرزند او با این مشکل مواجه شود بسیار زیاد است.

محدوده سنی طبیعی برای شروع بلوغ

محدوده سنی طبیعی برای شروع بلوغ در دختران بین ۸ تا ۱۳ سالگی و در پسران بین ۹ تا ۱۴ سالگی است، اگر دختر خانم‌ها قبل از ۸ سالگی و آقا پسرها زیر ۹ سال با تغییرات بدنی و جنسی مواجه شوند بلوغ زود هنگام اتفاق افتاده است و همچنین در صورتی که بعد از سن ۱۳ سالگی در دختران و بعد از سن ۱۴ سالگی در پسران علائم بلوغ دیده نشود کودک دچار بلوغ دیررس می‌شود

بیشتر بخواندی: تغذیه سالم برای کودکان

انواع بلوغ زودرس

بلوغ زودرس به‌ طور کلی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود که بر اساس مکانیسم ایجاد آن‌ها طبقه‌بندی می‌گردند:

بلوغ زودرس مرکزی

به آن بلوغ زودرس وابسته به GnRH نیز گفته می‌شود و در این نوع، محور هیپوتالاموس–هیپوفیز–گناد (HPG) به‌ صورت زودهنگام فعال می‌شود، و فرآیند بلوغ مشابه روند طبیعی ولی زودتر از زمان معمول رخ می‌دهد.

شایعترین نوع به‌ ویژه در دختران و معمولا بدون علت مشخص (ایدیوپاتیک) بوده و در برخی موارد ناشی از بیماری‌های مغزی مانند تومور، آسیب، یا عفونت‌های CNS است.

بلوغ زودرس محیطی

بلوغ زودرس غیروابسته به GnRH است و در این نوع، هورمون‌های جنسی مستقیما از غدد جنسی یا دیگر بافت‌ها ترشح می‌شوند، بدون اینکه محور HPG فعال شده باشد، از علل رایج می توان به کیست یا تومور در تخمدان‌ها یا بیضه‌ها، پرکاری مادرزادی غده فوق کلیه (CAH)، تومورهای غده فوق‌کلیه و مواجهه با منابع خارجی استروژن یا تستوسترون (مانند داروها یا کرم‌های هورمونی) اشاره کرد.

بلوغ زودرس ناقص

در این حالت تنها برخی از علائم بلوغ بدون فعال شدن کامل روند بلوغ ظاهر می‌شوند، انواع آن شامل تلارک زودرس یا بزرگ شدن پستان بدون تغییرات دیگر در دختران، آدرناک زودرس یا رویش موی ناحیه تناسلی یا زیربغل به‌تنهایی و منارک زودرس یا قاعدگی زودرس بدون سایر علائم بلوغ است.

اهمیت تشخیص و درمان به موقع بلوغ زودرس

بلوغ زودرس اثرات منفی مختلفی بر زندگی کودکان دارد از این رو تشخیص به موقع و درمان آن بسیار حائز اهمیت استT از مهمترین دلایل اهمیت تشخیص و درمان به موقع بلوغ زود رس می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

1. کودکانی که به بلوغ زود هنگام مبتلا می‌شوند با مشکلات جسمانی مانند کاهش قد، مشکل در سیستم تناسلی و مشکلات مربوط به توازن هورمونی در بدن خود مواجه می‌شوند.

2. بررسی و تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد بلوغ زودرس زمینه بروز بیماری‌هایی مانند دیابت، بیماری‌های قلبی و عروقی را فراهم می‌کند.

3. کودکان مبتلا به این عارضه معمولا با مشکلات روانی نظیر استرس و افسردگی دست و پنجه نرم می‌کنند و تغییرات جسمی و جنسی آنها با سرعت بیشتری پیش می‌رود.

علائم بلوغ زودرس

علائم بلوغ زود هنگام در دختران و پسران متفاوت است، از علائم این عارضه در دختران می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم.

• تغییرات در ظاهر بیرونی

• رشد سینه

• شروع پریود

• تغییر در تنظیم وزن

• تغییر در رفتارها

علائم بلوغ زودرس در پسران عبارتند از:

• رشد موهای ناحیه تناسلی

• تغییرات در رفتار

• افزایش اندام‌های جنسی

• تغییرات در صدا

بیشتر بخوانید: آلرژی در کودکان

تشخیص بلوغ زودرس

تشخیص بلوغ زود هنگام با توجه به بررسی علائم فیزیکی و تغییرات جسمی کودکان انجام می‌شود، به طور مثال والدین با مشاهده تغییرات ظاهری در بدن دختران مانند رشد سینه یا آغاز پریود می‌توانند متوجه این عارضه شوند و همچنین رشد موهای تناسلی، تغییرات صدا، نشان دهنده بلوغ زودرس در پسران است، علاوه بر آن مراجعه به مشاوره و انجام یک سری آزمون‌های خاص به تشخیص دقیق این عارضه کمک می‌خواهد کرد.

تشخیص بلوغ زودرس نیازمند بررسی دقیق شرح حال، معاینه بالینی، آزمایش‌های هورمونی و تصویربرداری است، پزشک ابتدا با ارزیابی سن شروع علائم و سرعت پیشرفت آن‌ها، به وجود بلوغ زودرس شک می‌کند و سپس مراحل زیر برای تشخیص انجام می‌شود:

• شرح حال و معاینه فیزیکی شامل یررسی سن شروع تغییرات جنسی مثل رشد پستان یا بیضه‌ها

• بررسی سرعت رشد قد

• ارزیابی نشانه‌های ثانویه بلوغ شامل موهای تناسلی، تعریق، آکنه، تغییر صدا

• آزمایش‌های هورمونی شامل اندازه‌گیری LH و FSH (هورمون‌های هیپوفیزی)

• اندازه‌گیری سطح استروژن یا تستوسترون که در بلوغ زودرس محیطی معمولاً سطح این هورمون‌ها بالا ولی LH/FSH پایین است.

• بررسی سایر هورمون‌ها در صورت شک به بیماری‌هایی مانند CAH

• عکس‌برداری از مچ دست برای بررسی سن استخوانی با مقایسه عکس مچ با استانداردهای سنی

• تصویربرداری مغز (MRI مغز) در موارد بلوغ زودرس مرکزی، به‌ویژه در پسران یا دختران زیر ۶ سال

• بررسی وجود تومور، کیست یا آسیب‌های مغزی

• سونوگرافی شکم و لگن در دختران برای بررسی اندازه رحم و تخمدان‌ها و در پسران برای بررسی بیضه‌ها و غده فوق کلیه

گزینه های درمان بلوغ زودرس

در صورتی که بلوغ زود هنگام با سرعت کمی پیش برود نیازی به درمان ندارد، همچنین اگر این تغییرات در سنین نزدیک به سن بلوغ آغاز شوند نیازی به درمان نخواهد بودف اما در مواردی به غیر از موارد مذکور برای درمان این مشکل باید اقدامات لازم را انجام دهید و درمان بلوغ زودرس ممکن است با دارو آغاز شود که این داروها شامل هورمون‌های سنتزی یا مصنوعی هستند که تولید هورمون‌های تناسلی یا هورمون‌های رشد را متوقف می‌کنند و در صورتی که بلوغ زودرس به دلیل وجود تومور یا توده در بدن کودک ایجاد شده، برای کنترل آن اقدام به جراحی می‌کنند تا از این طریق تومور یا توده را بردارند.

.درمان دارویی با آگونیست‌های GnRH

رایج‌ترین و مؤثرترین روش درمانی است، مخصوصا زمانی که محور مغزی ـ غدد جنسی زودتر از موعد فعال شده است، در این روش از داروهایی استفاده می‌شود که ابتدا باعث تحریک ترشح هورمون‌های جنسی می‌شوند ولی با مصرف مداوم، در واقع باعث سرکوب فعالیت آن‌ها می‌گردند.

داروهایی مانند لوپرولید یا تریپتورلین به صورت تزریقی (ماهانه یا هر سه ماه یک‌بار) تجویز می‌شوند و این داروها سطح هورمون‌های LH و FSH را کاهش داده و در نتیجه تولید استروژن یا تستوسترون کاهش می‌یابد، درمان تا زمانی ادامه می‌یابد که پزشک تشخیص دهد کودک به سن مناسب برای آغاز طبیعی بلوغ رسیده است، معمولا 11–12 سالگی در دختران و 12–13 سالگی در پسران است.

درمان علت زمینه‌ای

در مواردی که علت مشخصی برای بلوغ زودرس وجود دارد مانند تومورها، کیست‌ها یا اختلالات غدد فوق کلیوی، درمان باید بر رفع آن تمرکز داشته باشد که شامل جراحی برای برداشتن تومورهای مغزی یا جنسی و درمان دارویی در اختلالات هورمونی مانند پرکاری غدد فوق‌کلیه است، قطع مصرف ناخواسته داروهای هورمونی مانند کرم‌های استروژنی که ممکن است کودک به طور تصادفی در معرض آن قرار گرفته باشد.

درمان‌های دیگر

در برخی کودکان، روند بلوغ زودرس بدون پیشرفت سریع اتفاق می‌افتد و نیاز به درمان دارویی نیست، در این موارد، اقدامات زیر کافی است:

• ویزیت‌های منظم پزشکی برای بررسی رشد قد و مراحل بلوغ

• عکس‌برداری دوره‌ای از سن استخوانی

• حمایت روان‌شناختی برای مقابله با اضطراب، تغییرات جسمی و فشارهای اجتماعی

• آموزش به والدین و کودک برای درک صحیح تغییرات بدن

سوالات متداول

نتیجه گیری

در این مقاله راجع به بلوغ زودرس صحبت کردیم. همانطور که گفتیم اگر تغییرات جسمی و جنسی کودک زودتر از سنین معمول صورت بگیرد کودک با مشکل بلوغ زود رس مواجه می‌شود. این عارضه می‌تواند به دلایل ژنتیکی، عوامل محیطی، چاقی و اضافه وزن بالا، عوامل روانی و… اتفاق بیفتد و معمولاً با تغییرات رفتاری، افزایش رشد اندام‌های جنسی، رشد موها در ناحیه تناسلی و زیر بغل بروز پیدا می‌کند. تشخیص این عارضه و درمان سریع آن اهمیت بسزایی دارد. چرا که عدم توجه به این موضوع می‌تواند باعث ایجاد مشکلات متعدد از جمله کوتاهی قد، ابتلا به بیماری‌های مزمن، ایجاد مشکلات جسمی و مشکلات اجتماعی در کودک شود.