آسم کودکان یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن تنفسی است که باعث التهاب و تنگی مجاری هوایی می‌شود. این بیماری معمولاً با علائمی مانند سرفه، خس‌خس سینه، تنگی نفس و احساس فشار در قفسه سینه همراه است. عوامل ژنتیکی و محیطی مانند آلرژی‌ها، دود سیگار و آلودگی هوا نقش مهمی در بروز و تشدید آسم دارند. مدیریت صحیح و به موقع آسم، از طریق درمان‌های دارویی و کنترل محرک‌ها، می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی کودکان کمک کند.

ما دراین مقاله به بررسی علائم این بیماری و راه‌های کنترل آسم کودکان که والدین باید آن را بدانند، پرداختیم. با ما همراه باشید …

بیماری آسم

شش‌ها در بدن انسان وظیفه انتقال جریان تنفس از راه نای به ریه‌ها را دارند. اگر مجاری تنفسی براثر حمله ویروس‌ها ناشی از سرماخوردگی یا آلرژی فصلی پر شده باشند موجب التهاب در این ناحیه می‌شوند. در این صورت دچار اختلالات تنفس در کودک شده و حتی فعالیت‌های روزمره وی را مختل می‌کنند.

متأسفانه بیماری آسم مزمن نیز مانند بیماری‌هایی چون آنفولانزا یا سرماخوردگی قابل‌ درمان نیست اما می‌توان از طریق روش‌هایی تنها آن را کنترل نمود و از وخامت حال کودک و بیمارمان جلوگیری کرد.

مهمترین علائم آسم کودکان

• سرفه‌های مرتب که در حالت خواب، دویدن، قرارگرفتن در معرض هوای سرد و مبتلا شدن به عفونت‌های ویروسی شدت می‌یابند.
• در هنگام بازدم صدای تنفس کودک به شکل سوت بیرون می‌آید.
• در هنگام خوابیدن صدای نفس به صورت خس‌خس شنیده می‌شود.
• کودک در بیشتر مواقع احساس نفس تنگی را دارد، به خصوص با بالارفتن هیجان و استرس
• حملات سرفه‌ای که با سرماخوردگی شدت پیدا می‌کنند.
• کم انرژی بودن و بی‌حالی به خصوص در زمان بازی و فعالیت‌های روزمره
• درد مزمن در محدوده قفسه سینه
• بالارفتن الاکلنگی قفسه سینه ناشی از تنفس سخت به این حالت درون کشیدگی می‌گویند.

پزشک معالج باید بتواند تشخیص دهد که علت بروز علائمی مانند خس‌خس سینه، تنگی نفس و سرفه‌های مکرر چیست. چرا که گاهی اوقات این علائم در نوزادان نوپا و برخی کودکان زیر 5 سال علامت بروتشیولیت” یا بیماری واکنش مجاری هوایی” است که البته درمان آسم برای چنین بیماری‌هایی نیز کاربرد دارد.

علت بروز آسم در کودکان

آسم در کودکان به دلایل مختلفی بروز می‌کند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی هستند:

• اگر یکی از والدین یا هر دو به آسم یا آلرژی مبتلا باشند، احتمال بروز آسم در کودک بیشتر است.

• حساسیت به گرده گیاهان، حیوانات خانگی، کنه‌ها و کپک‌ها می‌تواند باعث تحریک مجاری هوایی و بروز آسم شود.

• عفونت‌های ویروسی در دوران کودکی، به ویژه عفونت‌های تنفسی، ممکن است ریسک ابتلا به آسم را افزایش دهند.

• قرار گرفتن در معرض آلودگی‌های محیطی مانند دود سیگار، آلودگی هوا و مواد شیمیایی می‌تواند به تحریک مجاری هوایی و بروز آسم در کودکان منجر شود.

• فعالیت بدنی شدید، هوای سرد، استرس، و تغییرات آب و هوایی نیز می‌توانند به بروز یا تشدید حملات آسم کمک کنند.

برخی عوامل افزایش‌دهنده بیماری آسم در کودکان

• سابقه خانوادگی و ارثی
• عفونت‌های تنفسی مکرر ناشی از بیماری‌های دیگر
• کمبود وزن در هنگام تولد
• قرارگیری در معرض دود سیگار و تنباکو در دوره بارداری مادر
• نژاد سیاه‌پوست یا پورتوریکویی
• بیماری‌های اعصاب به‌ صورت ژنتیکی که از والدین در کودکان که گاهاً موجب آسم در آنان می‌شود.
• گذراندن زمان طولانی در محیط‌ های بسته و مرطوب
• سیستم ایمنی بسیار ضعیف که موجب حمله زودبه‌زود باکتری‌ها و ویروس‌ها به ریه‌ها در کودک می‌شود.

تشخیص آسم توسط پزشک متخصص اطفال

عموماً سرفه و یا خس‌خس سینه در کودکان از دو عامل ناشی می‌شود و پزشک از طریق تشخیص این دو عامل درمان بیماری را شروع می‌کند.

معاینات بالینی

پزشک با معاینه عملکرد ریه و صدای تپش قلب کودک به دنبال علائم آلرژی خیشومی یا به‌صورت چشمی خواهد بود. پزشک ابتدا علائم را در افراد خانواده بررسی می‌کند. چرا که گاهی اوقات این بیماری به طور ارثی در کودکان دیده می شود. برخی شواهد مانند ابتلای کودک به اگزما و سایر بیماری‌های ناشی از آلرژی فصلی و حساسیت به بعضی خوراکی‌ها را می‌سنجد. در ضمن گاهی اوقات خس‌خس سینه ناشی از سرماخوردگی و وجود عفونت در ریه‌های کودک است که با یک دوره مصرف آنتی‌بیوتیک‌های مخصوص در کودکان قبل از سنین مدرسه قابل ‌درمان است.

علائم ناشی از وجود به آسم قطعی کودک در اکثر مواقع تا سنین بزرگسالی و بعد از شروع مدرسه در کودک باقی می‌ماند. همچنین وجود علائم دیگر مانند حساسیت فصلی و خوراکی، آلرژی‌های خیشومی مانند تب یونجه” و یا وجود اگزما و بثورات پوستی در او شاهدی بر وجود بیماری آسم در کودک برای پزشک تلقی می‌شود.

آزمایش‌های تشخیصی

• پزشک برای برخی اطفال رادیوگرافی قفسه سینه را تجویز می‌کند.
• برای کودکان بالای 6 سال نیز تست اسپیرومتری که همان سنجش عملکرد ریوی نیز به آن می‌گویند را تجویز می‌کند.
• تست اسپیرومتری مقدار حجم هوای وارد شده در ریه‌ها و سرعت بازدم را نشان می‌دهد و پزشک به این وسیله شدت آسم در کودک را به والدین گزارش می‌کند.

آزمایش‌های تشخیصی دیگری نیز وجود دارد که برای شناسایی محرک‌های آسم انجام می‌شود مانند:

• تست آلرژی پوستی
• انواع آزمایش خون (تست سنجش میزان ایمونوگلوبولین ای lgE)
• تست جذب ماده آلرژن (RSAT) که با استفاده از اشعه ایکس انجام می‌شود.
• اشعه ایکس: برای تشخیص عفونت سینوس‌ها و یا بازگشت رفلکس معده به مری در کودک انجام می‌شود چرا که این موارد نیز در تشدید علائم آسم در کودک تأثیرگذار هستند.
• آزمایش سطح نیتریک اکسید که (eNO) موجود در تنفس که نشان‌دهندهٔ علائم آسم کودک است.

روش های پیشگیری از بروز آسم در کودکان

در میان راهکارهای پیشگیری از آسم کودکان به چند مورد از آن در اینجا اشاره می‌کنیم:

• پرهیز از مصرف خوراکی‌های محرک و آلرژی‌زا
• دوری کردن به طور دائم از منبع‌های تولیدکننده دود
• استفاده از اسپری های استنشاقی کوچک و همراه کودک
• مصرف داروهای مؤثر تجویز شده توسط پزشک و پرهیز از مصرف خودسرانه آنها
• مصرف ازجمله داروهای استنشاقی یا گشادکننده برونش که وظیفه اتصال نای به مجاری تنفس ابتدای شش‌ها را دارند.
• استفاده از داروهای مسکن مخصوص که وظیفه شل شدگی عضلات دیواره مجاری تنفسی را به عهده دارند و جریان تنفس را به طور طبیعی کنترل می‌کنند.
• مصرف داروهای پیشگیری‌کننده که خاصیت کاهش التهاب در مجاری تنفسی را دارند و باید به طور منظم و روزی دو بار مصرف شوند.

درمان آسم کودکان

درمان آسم کودکان نیازمند یک رویکرد جامع و متناسب با شرایط هر کودک است. این درمان معمولاً شامل داروها، مدیریت محرک‌ها، و آموزش مناسب برای کودک و خانواده است. در ادامه جزئیات بیشتری درباره درمان آسم در کودکان ارائه می‌شود:

داروهای کنترل‌ کننده طولانی‌ مدت

این داروها برای پیشگیری از علائم آسم و کنترل التهاب مزمن مجاری هوایی تجویز می‌شوند. این داروها به صورت روزانه مصرف می‌شوند و به کاهش تعداد و شدت حملات آسم کمک می‌کنند.

کورتیکواستروئیدهای استنشاقی مهم‌ترین داروهای کنترل طولانی‌مدت هستند که التهاب را در مجاری هوایی کاهش می‌دهند. آگونیست‌های بتا-۲ که با باز کردن مجاری هوایی، کمک به کنترل طولانی‌مدت آسم می‌کنند. معمولاً همراه با کورتیکواستروئیدهای استنشاقی مصرف می‌شوند.
داروهای ضد لکوترین از طریق جلوگیری از عملکرد لکوترین‌ها (مواد شیمیایی که باعث التهاب می‌شوند) به کنترل آسم کمک می‌کنند. تئوفیلین داروی خوراکی است که برای حفظ باز بودن مجاری هوایی به‌ کار می‌رود و به کنترل شبانه آسم کمک می‌کند.

داروهای تسکین‌دهنده سریع

این داروها برای تسکین علائم حاد آسم (مانند حملات ناگهانی) استفاده می‌شوند و معمولاً فقط در زمان حملات یا قبل از فعالیت‌هایی که ممکن است باعث بروز علائم شوند مصرف می‌شوند، آگونیست‌های بتا-۲ کوتاه‌اثر مانند سالبوتامول (آلبوترول) به سرعت مجاری هوایی را باز کرده و تنفس را راحت‌تر می‌کنند. آنتی‌کولینرژیک‌ها مانند ایپراتروپیوم که ممکن است به همراه آگونیست‌های بتا-۲ برای تسکین سریع استفاده شوند.

مدیریت محرک‌ها

یکی از بخش‌های مهم درمان آسم در کودکان شناسایی و اجتناب از عوامل تحریک‌کننده است که شامل موارد زیر می‌شود:

• آلرژن‌ها مانند گرده گیاهان، کنه‌ها، حیوانات خانگی و کپک.

• عوامل محیطی مانند دود سیگار، آلودگی هوا، و مواد شیمیایی.

• عفونت‌های ویروسی به‌ ویژه سرماخوردگی و آنفولانزا که می‌توانند حملات آسم را تحریک کنند.

• در برخی کودکان، ورزش یا فعالیت بدنی شدید می‌تواند حملات آسم را تحریک کند که در این موارد، مصرف داروهای تسکین‌دهنده قبل از ورزش توصیه می‌شود.

برنامه کنترل آسم

هر کودک باید یک برنامه برای کنترل آسم داشته باشد که توسط پزشک تنظیم می‌شود و شامل موارد زیر است:

• نوع و مقدار داروهایی که باید روزانه مصرف شوند.

• چگونگی شناسایی علائم هشداردهنده حمله آسم و زمان استفاده از داروهای تسکین‌دهنده سریع.

• راهکارهای اضطراری برای مواقعی که آسم بدتر می‌شود و نیاز به مراجعه به پزشک یا بیمارستان است.

آموزش و پیگیری

برای اطمینان از درمان موفق، والدین و کودکان باید با موارد زیر آشنا شوند:

• یادگیری استفاده صحیح از اسپری‌ها و دستگاه‌های استنشاقی برای اطمینان از رسیدن دارو به مجاری هوایی بسیار مهم است.

• پیگیری منظم با پزشک برای تنظیم دوز داروها، بررسی علائم و اطمینان از کنترل آسم ضروری است.

• کودکان و والدین باید یاد بگیرند که چگونه علائم اولیه یک حمله آسم را شناسایی کرده و به موقع اقدام کنند.

درمان‌های جایگزین

در برخی موارد خاص که آسم به خوبی کنترل نمی‌شود، ممکن است پزشک از روش‌های دیگر استفاده کند:

• برای کودکانی که آسم آنها به دلیل آلرژی‌ها تشدید می‌شود، ایمونوتراپی می‌تواند کمک کند.

• در موارد شدید، داروهای بیولوژیک که سیستم ایمنی را هدف قرار می‌دهند ممکن است تجویز شوند.

داروهای اورژانسی

والدین نقش مهمی در جلوگیری از بروز آسم حاد در کودک را دارند. در صورت مشاهده حمله آسم باید کودک را در کمترین زمان ممکن به اورژانس برسانید که دراین حالت کمک‌های اورژانسی از این قبیل ضروری هستند:

• تنفس مصنوعی توسط کپسول اکسیژن
• خوراندن مقادیر زیادی مسکن‌های شل‌کننده بافت مجاری تنفسی
• خوراندن داروهای ضدالتهاب

سوالات متداول

در نهایت…

هدف از کنترل و پیشگیری از این بیماری مزمن، برگرداندن کودک به بازی، ورزش، فعالیت‌های روزمره و همچنین بالابردن سطح کیفی زندگی کودکان است. والدین باید سعی کنند دستورالعمل‌های لازم در زمان بروز حملات خفیف و شدید آسم در کودک را در دسترس و در معرض دید خود بگذارند و به طور مداوم مراقب کودک خود بمانند.