اسهال در کودکان به چه دلایلی ایجاد می شود؟

اسهال کودکان به معنای عبور مدفوع شل یا آبکی یکی از مشکلات شایع است که به دلایل مختلفی مانند عفونت‌های ویروسی، باکتریایی، حساسیت غذایی یا تغییرات رژیم غذایی ایجاد می‌شود. این وضعیت با دفع مدفوع نرم یا آبکی و افزایش دفعات دفع همراه است. اسهال در کودکان می‌تواند منجر به کم‌آبی بدن شود، که در صورتی که درمان نشود، خطرناک است. تشخیص علت اسهال و مراقبت صحیح برای جلوگیری از کم‌آبی ضروری است. درمان اغلب شامل اصلاح مایعات و در صورت نیاز، داروهای خاص است.

علت اسهال در کودکان

یکی از شایع ترین بیماری های کودکان خصوصا سنین زیر 5 سال، اسهال است. بدن برای دفع میکروب زمانی که مدفوع کودک شل تر از حد معمولی باشد، بیشتر از سه با در روز دفع داشته باشد یا اینکه دفعات مدفوع کردن کودک افزایش یابد، گفته می شود که کودک دچار اسهال شده است و والدین باید سریعا برای درمان او را به نزد بهترین متخصص اطفال ببرند.

اسهال حاد معمولاً توسط عوامل مختلف عفونی ایجاد می شود. عوامل میکروبی ایجاد کننده اسهال به دلیل باکتری هایی مانند اشرشیا کلی، شیگلا و سالمونلا و یا ویروس ها و انگل ها است. عوامل مختلف یا با تولید سم یا از طریق آلوده کردن مخاط روده، اسهال ایجاد می کنند. میکروارگانیسم های تولید کننده سم معمولا اسهال آبکی ایجاد می کنند.

ویبریو کلرا و E.coli انتروتوکسیژنیک، ارگانیسم های عامل اسهال آبکی هستند. باکتری هایی که به مخاط روده حمله می کنند مانند شیگلا و E.histolytica اسهال خونی ایجاد می کنند.

اسهال مزمن ممکن است در اثر عوامل مختلفی رخ دهد که توسط پزشک بررسی و تشخیص داده می شود. یکی از علائم مهم اسهال مزمن درد شکم و نفخ کودک است که می تواند باعث آزار و بی قراری او شود. از جمله مواردی که می تواند در اسهال مزمن موثر باشد عبارتند از:

• عدم هضم لاکتوز یا قند موجود در شیر
• بیماری های مربوط به التهاب روده
• عدم جذب مواد مغذی
• سندروم روده تحریک پذیر
• مصرف آنتی بیوتیک
• عدم تعادل باکتری مفید و مضر روده

علائم اسهال در کودکان

معمولا اسهال در کودکان با دل درد و افزایش دفعات مدفوع همراه است اما در هر کودکی به صورت مختلف بروز می کند. علائم اسهال در کودکان عبارت است از:

• شل و آبکی شدن مدفوع
• بی اشتهایی
• تب شدید
• استفراغ
• کاهش وزن
• درد و نفخ شکم
• کم آبی بدن
• خشکی دهان و لب ها
• عدم خیس شدن پوشک 8 ساعت یا بیشتر
• کاهش سطح انرژی کودک

 عوارض اسهال در کودکان

اسهال می تواند باعث مشکلات زیادی در بدن کودک شود. یکی از این مشکلات کم آبی بدن کودک است که علائم آن عبارتند از:

• کم شدن ادرار
• تیره شدن رنگ ادرار
• خشکی دهان

انواع اسهال در کودکان

اسهال به دو دسته تقسیم می‌شوند:

اسهال مزمن در کودکان

اسهال در کودکان که دفع مدفوع آبکی که بیش از 2 هفته طول بکشد، مزمن است. به طور کلی علل اسهال مزمن به علل عفونی و غیرعفونی تقسیم می شوند. در نظر گرفتن سن کودک و تظاهرات بالینی همراه با علائم هشداردهنده برای انتخاب روشهای درمانی مناسب برای کودکان مبتلا به اسهال مزمن بسیار مهم است. چرخه معیوب در اسهال مزمن وجود دارد و توانبخشی تغذیه ای می تواند چرخه معیوب اسهال مزمن را بشکند و یکی از اصلی ترین موارد در درمان اسهال در کودکان است.

سهال حاد در کودکان

در اسهال آبکی معمولاً مقدار زیادی مایعات و الکترولیت بدن از بین می رود که منجر به کم آبی بدن می شود که یک ویژگی بالینی قابل توجه در اسهال آبکی است. اما در اسهال تهاجمی مایعات و الکترولیت ها ی زیادی از طریق مدفوع از بین نمی روند. بنابراین، کمبود آب بدن ویژگی اصلی اسهال خونی نیست. درمان اسهال حاد بر اساس نوع بالینی بیماری (آبکی یا خونی) انجام می شود.

مدیریت اسهال حاد آبکی شامل جایگزینی مایعات و الکترولیت از دست رفته، تغذیه مناسب و استفاده از آنتی بیوتیک مناسب است. نوزادان و كودكان به طور معمول تعداد دفعات مدفوع بیشتری نسبت به بزرگسالان دارند. تشخیص اسهال از طریق تکرار مدفوع درست نیست. برای تشخیص دقیق اسهال، باید علائم اسهال را با وضعیت تغذیه ای و وجود کم آبی در نظر بگیریم.اسهال مزمن که بیش از 14 روز طول بکشد، مطمئناً باعث کاهش وزن، کمبود آب و اختلال در تغذیه می شود. کودکانی که مدفوع آبکی طولانی مدت با کاهش وزن دارند باید از مدفوع شل مکرر طبیعی متمایز شوند، تفاوت در اسهال مزمن و مدفوع شل مکرر طبیعی برای والدین دشوار است.

نحوه تشخیص اسهال در کودکان

این امر با بروز ناگهانی سه مرتیه مدفوع آبکی یا شل در روز و به مدت هفت تا 10 روز و حداکثر 14 روز بروز می کند. این بیماری عمدتا در کودکان تا پنج سالگی و به ویژه در نوزادان و کودکان تا سه سالگی اتفاق می افتد. اسهال حاد یکی از دلایل مهم مرگ و میر به ویژه در کودکان خردسال در کشورهای در حال توسعه است و 80٪ این مرگ ها در دو سال اول زندگی رخ داده است.

وقتی مدفوع شل حاوی خون باشد، به آن اسهال خونی (اسهال خونی) می گویند. در تشخیص اسهال کودکان قوام مدفوع بیش از تکرر آن مهم است. نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می کنند اغلب مدفوع “خمیری” دارند که اسهال محسوب نمی شود. مادر اغلب می تواند به طور دقیق تشخیص دهد که کودک اسهال دارد یا خیر. در ادامه مقاله با ما همراه باشید تا اطلاعات جامعی درباره اسهال در کودکان کسب کنید.

پزشک ابتدا از والدین در مورد علائم کودک (تعداد دفعات اسهال، قوام مدفوع، خون یا مخاط در مدفوع و علائم دیگر مانند تب یا استفراغ) سوال می‌کند. همچنین تاریخچه بیماری‌های قبلی و تغذیه کودک نیز بررسی می‌شود. پزشک آزمایش مدفوع برای تشخیص علل عفونی اسهال (ویروسی، باکتریایی یا انگلی) تجویز می‌کند. این آزمایش وجود پاتوژن‌هایی مانند روتاویروس، سالمونلا یا انگل‌ها را نشان می‌دهد.

در برخی موارد، آزمایش خون برای بررسی نشانه‌های کم‌خونی، عفونت‌های باکتریایی یا التهاب استفاده می‌شود، همچنین پزشک به بررسی نشانه‌های کم‌آبی بدن مانند خشکی دهان، کاهش ادرار، اشک‌های کمتر و کاهش انرژی کودک می‌پردازد.

تشخیص سریع علت اسهال و درمان مناسب به جلوگیری از عوارض مانند کم‌آبی کمک می‌کند.

درمان اسهال در کودکان

هدف از درمان اسهال در کودکان برطرف شدن کم آبی بدن کودک و سایر مشکلات ناشی از این بیماری است. برای شروع درمان ابتدا شرح حال دقیق و معاینه بدنی انجام می شود. همچنین، نوع اسهال (اسمزی، ترشحی و چربی)، شدت اسهال و وجود علائم توسط پزشک ارزیابی می شود. در اولین ویزیت تاریخچه غذایی و نمودار رشد کودک بررسی می شود، زیرا این اطلاعات امکان تشخیص افتراقی از سایر بیماری ها را فراهم می کند.

درمان اسهال مزمن عمدتاً شامل تغذیه مناسب با رژیم غذایی، مراقبت های حمایتی عمومی و داروها است. تغذیه تأثیر مفیدی بر عملکرد روده، پاسخ ایمنی بدن و وضعیت کلی کودک دارد. بنابراین، توان بخشی تغذیه ای می تواند چرخه معیوب اسهال مزمن را بشکند و یکی از اصلی ترین راه های درمان اسهال مزمن است. یک رژیم غذایی بدون لاکتوز در تمام کودکان مبتلا به اسهال مزمن مفید است.

غذای مناسب برای اسهال کودکان

کته نرم به همراه ترکیب سینه مرغ آب پز و سیب‌زمینی و هویج آب‌پز، دوغ خانگی با ماست‌شیرین و کم نمک، سبزیجاتی که حاوی پتاسیم هستند خوب است، از خوردن نوشابه، آب میوه‌های رقیق نشده، فیبر زیاد، غذاهای چرب، غذاهای سرخ شده و غلات باید اجتناب کرد. توجه داشته باشید که خوردن آب به اندازه کافی برای برگشت مایعات به وضع نرمال لازم است ولی خوردن آب بیش از حد در هر سنی می‌تواند مضر هم باشد زیرا آب دارای هیچ نوع قند یا الکترولیت‌های اساسی مثل سدیم نیست به همین دلیل در رژیم غذایی باید از غذاها و نوشیدنی‌هایی که الکترولیت دارند مانند ( محلول او ار اس ) استفاده کنید.
مصرف برنج کته، موز کال، آب سیب تازه و آب هویج تازه توصیه می‌شود در موارد عدم تحمل به لاکتوز از خوردن محصولات لبنی پرهیز کنید و در موارد سوء جذب ماست پروبیوتیک مصرف کنید.

درمان اسهال آبکی بدون علائم دهیدراتاسیون

اسهالی که علایم دهیدراتاسیون ندارد، می تواند با استفاده از مایعات اضافی، تغذیه مناسب و مراقبت از کودک در خانه کنترل شود. مادر می تواند با مایعات موجود در خانه مانند آب نارگیل، محلول نمک و شکر، آب برنج با نمک، چای ملایم یا محلول (ORS) ) کم آبی بدن کودک را برطرف کند. اما اگر کودک به شدت احساس تشنگی داشت و یا مقدار اسهال آبکی افزایش یافت و علائم هشدار دهنده دیگری مانند استفراغ مکرر تب یا خون در مدفوع داشته باشد باید برای درمان به پزشک مراجعه شود.

درمان اسهال آبکی با مقدار متوسط دهیدراتاسیون

در 90٪ از موارد اسهال آبکی همراه با مقداری کم آبی را می توان با استفاده از محلول ORS به صورت ایمن و موثر کنترل کرد. محلول حاوی کلرید سدیم 3.5 گرم، کلرید پتاسیم 1.5 گرم، بی کربنات سدیم 2.5 گرم یا تری سدیم سیترات، دی هیدرات 2.9 گرم و گلوکز 20 گرم محلول در 1 لیتر آب است.

محلول باید به نوزادان و کودکان خردسال با استفاده از یک قاشق یا فنجان تمیز داده شود. از بطری تغذیه برای دادن محلول به کودک استفاده نکنید. اگر استفراغ رخ دهد (معمولاً در اولین ساعت درمان) مادر باید 5-10 دقیقه صبر کند و سپس شروع به دادن محلول ORS کند اما با سرعت کمتری این کار را انجام دهد. معایب /ORS این است که باعث کاهش مدفوع و یا مدت زمان اسهال نمی شود.

بنابراین استفاده از یک محلول ORS حاوی پودر برنج پخته شده به جای گلوکز، میزان اسهال حاد را کاهش می دهد. محلول ORS مبتنی بر برنج میزان خروجی مدفوع را طی 24 ساعت اول درمان تا حدی اسهال درکودکان را کاهش می دهد. میزان محلول بر اساس سن و وزن کودک تعیین می شود.

درمان اسهال آبکی با دهیدراتاسیون شدید

روش درمانی ترجیحی برای کودکان مبتلا به کم آبی شدید، جبران آن از طریق درمان وریدی است. چنین درمانی ترجیحاً باید با بستری بیمار در بیمارستان انجام شود. محلول ترجیحی رینگر لاکتات Ringer’s Lactate است.

---

روش‌های پیشگیری از اسهال در کودکان

برای پیشگیری از اسهال در کودکان، رعایت نکات بهداشتی و تغذیه‌ای می‌تواند مؤثر باشد. برخی از اقدامات پیشگیرانه عبارتند از:

• آموزش شستشوی مرتب دست‌ها به کودک، به‌ویژه پس از استفاده از توالت، پیش از خوردن غذا و پس از بازی با حیوانات یا در محیط‌های عمومی.

• اطمینان از تغذیه سالم و مصرف غذاهای پخته و تمیز. از دادن غذاهای آلوده یا شیر غیرپاستوریزه به کودک خودداری کنید.

• واکسیناسیون علیه برخی از ویروس‌ها مانند روتاویروس که عامل اسهال ویروسی در کودکان است، می‌تواند از ابتلا به اسهال جلوگیری کند.

• استفاده از آب تصفیه‌شده یا جوشانده‌شده به‌ویژه در مناطق با آب آلوده.

• ضدعفونی کردن وسایل و محیط‌های بازی کودک، به‌ویژه در مکان‌های عمومی که احتمال انتقال عفونت زیاد است.

• از تماس کودک با افرادی که علائم اسهال یا عفونت‌های گوارشی دارند، خودداری کنید.

• شستشوی دقیق میوه‌ها و سبزیجات قبل از مصرف و پخت کامل غذاهایی مانند مرغ و گوشت به جلوگیری از عفونت‌های باکتریایی کمک می‌کند.

با رعایت این نکات می‌توان خطر بروز اسهال در کودکان را کاهش داد و سلامت گوارشی آن‌ها را حفظ کرد.

سوالات متداول

در نهایت…

اسهال در کودکان یکی از مشکلات رایج گوارشی است که معمولاً به دلیل عفونت‌های ویروسی، باکتریایی یا تغییرات غذایی ایجاد می‌شود. در بیشتر موارد، اسهال به‌طور طبیعی و با مراقبت‌های مناسب مانند مصرف مایعات کافی بهبود می‌یابد. با این حال، اگر علائم شدید یا طولانی‌مدت باشد، باید به پزشک مراجعه کرد تا از کم‌آبی بدن جلوگیری شود. رعایت بهداشت و واکسیناسیون می‌تواند به پیشگیری از این مشکل کمک کند.