علائم رفلاکس در کودکان و راه های پیشگیری و درمان

رفلاکس معده (GER) برگشت ناخواسته محتویات معده به است که در کودکان چند بار در روز تکرار کی شود و معمولا بدون علائم است اما وقتی این حالت بیش از حد تکرار شده و مدت طولانی دوام داشته باشد و همراه با سایر عوارض و علائم باشد تبدیل به رفلاکس کودکان می شود که نیاز به درمان دارد و در این مقاله توضیح داده شده است.

درمان رفلاکس کودکان

رفلاکس کودکان چیست؟

نوزادان تازه متولد شده معمولاً هر چیزی را که می خورند بلافاصله برمی‌گردانند و به نظر می‌رسد که این یکی از مشکلات طبیعی نوزادان است و تقریباً در همه نوزادان اتفاق می افتد با این حال چطور می توانیم بفهمیم که رفلاکس کودکان بخشی از حالت طبیعی آنهاست و یا ناشی از یک مشکل بزرگ تر و بیماری می باشد.

بین رفلاکس طبیعی معده که به آن GER گفته می‌شود و بیماری رفلاکس معده Gastroesophageal reflux disease (GERD) تفاوت وجود دارد که متخصص اطفال میتواند این دو را از هم افتراق دهد.

تف کردن در نوزادان که به آن رفلاکس معده یا مری نیز گفته می شود ناشی از بازگشت محتویات معده به داخل مری و گاهی به بینی و دهان است. به طور طبیعی کودک بعد از تف کردن احساس بهتری دارد که اغلب این حالت به آنها در رفع مشکلات خفیف تغذیه ای کمک می کند به این نوزادان اسپیتر های شاد (happy spitters) نیز گفته می شود. اما زمانی که رفلاکس با علائم دیگری همراه باشد و یا به طور مداوم ادامه پیدا کند یک بیماری محسوب می شود که به آن رفلاکس کودکان گفته می‌شود.

علل رفلاکس کودکان

اگر معده کودک پر باشد یا او را به طور ناگهانی تغییر وضعیت دهید به خصوص بعد از تغذیه محتوای معده غذایی با اسید مخلوط شده و به دریچه بالای معده فشار می آورد. این دریچه اسفنکتر مری نامیده می شود که حلقه عضلانی است که به طور معمولی باز می شود و اجازه می دهد غذا از مری به معده وارد شده و سپس دوباره بسته می‌شود تا غذا در معده باقی بماند.

وقتی این دریچه به طور کامل رشد و تکامل نیافته باشد یا اینکه در زمان نامناسب باز شود، محتوای معده به عقب بر میگردد که باعث ایجاد ریفلاکس مری می‌شود.

در کودکان بزرگتر، رژیم غذایی می‌تواند نقش بیشتری در رفلاکس کودکان داشته باشد. زمانی که وعده های غذایی حجیم و بسیار اسیدی و تند و همچنین نوشیدنی های گازدار و کافئین دار مصرف شود می‌تواند منجر به افزایش علائم رفلاکس شود به خصوص در کودکانی که دارای اضافه وزن و چاقی هستند این حالت بیشتر دیده می‌شود.

پس از قرار گرفتن در معرض دود سیگار و کافئین (در نوشیدنی ها یا شیر مادر) ممکن است رفلاکس ایجد شود.

در نوزادانی که بیماری مزمن ریوی دارند فشار داخل توراسیک پایین باعث رفلاکس مری می شود که با قرارگیری کودک در موقعیت نامناسب مانند نشستن باعث افزایش فشار معده می شود.

دلایل دیگر شامل آلرژی غذایی، معمولاً حساسیت به شیر گاو است. علت دیگری که به ندرت اتفاق می افتد، گاستروپارزی (تاخیر در تخلیه معده) است که در آن غذا برای مدت زمان طولانی تری در معده می ماند و فشار معده را حفظ می کند که مستعد ریفلاکس است.

علائم رفلاکس کودکان

چطور می توانیم بفهمیم که کودک دچار بیماری رفلاکس شده است؟ باید بدانید که رفلاکس طبیعی همراه با عوارض نیست اما اگر ناشی از بیماری باشد به دلیل اسید معده یک سری عوارضی بروز می‌کند که در صورت وجود علائم باید به متخصص اطفال مراجعه کنید این علائم شامل موارد زیر می باشد:

• کولیک که گریه بیش از 3 ساعت در روز و بدون دلیل پزشکی است
• آروغ زدن یا مشکل در بلعیدن
• تحریک پذیری، به ویژه بعد از خوردن غذا
• ضعیف غذا خوردن یا امتناع از خوردن
• استفراغ مکرر
• تحریک پذیری
• گریه کردن یا خم شدن در هنگام تغذیه به طوری که به نظر میرسد درد دارد
• خون یا رنگ مایل به سبز در تف کودک
• افزایش شدت رفلاکس مثلاً با زور و فشار تف‌کردن
• متورم یا متسع شدن شکم و یا احساس سفتی در شکم
• علائم تنفسی مانند خس خس و سرفه سینه
• رشد ضعیف یا کاهش وزن

همچنین اگر متوجه شدید که وزن کودک افزایش پیدا نمی کند و پوشک کثیف و کثیف تری دارد به متخصص اطفال اطلاع دهید زیرا این موارد ممکن است نشان دهد که مقدار زیادی از آنچه که می‌خورد را رفلاکس می‌کند و در معده نمی ماند.

علائم و نشانه های رفلاکس کودکان

تشخیص رفلاکس کودکان

این مشکل باید در کودکان به سرعت شناسایی شود تا از بروز اختلالات نگران کننده تر و مشکلات شدید تر پیشگیری شود. معمولاً متخصص اطفال الگوی تغذیه کودک را تغییر داده و کاهش علائم را بررسی می‌کند و با ترسیم وزن و قد کودک روی نمودار رشد میزان رشد کودک را ارزیابی می‌کند این اطلاعات به پزشک کمک می کند تا رفلاکس طبیعی را از حالت بیمار گونه آن تشخیص دهد.

به ندرت اگر نوزاد مشکل رشد و تنفسی داشته باشد از آندوسکوپی برای دیدن داخل دستگاه گوارش فوقانی نوزاد استفاده می کند. گاهی در صورت نیاز ممکن است نمونه برداری از بافت پوشش مری نوزاد با آندوسکوپ انجام شود. نمونه برای بررسی پاتولوژی به آزمایشگاه فرستاده می شود.

سایر روش های تشخیصی شامل تصویربرداری از دستگاه گوارش با اشعه ایکس و تست pH و امپدانس مری بری بررسی میزان اسیدیته مری است.

درمان رفلاکس کودکان

اگرچه همه ما طرفدار راه حل سریع درمانی برای رفلاکس کودکان هستیم اما این نکته حائز اهمیت است که در درمان رفلاکس در طول مدت زمان بیشتری امکان پذیر است و اولین راه درمانی تغییر سبک زندگی مانند شیوه غذا خوردن با تغییر وضعیت کودک است. در مواردی که رفلاکس شدید باشد درمان ها شامل دارو و روش‌های جراحی است که به عمل جراحی اصلاح رفلاکس در کودکان فوندوپلیکاسیون گفته می شود. در بعضی موارد داروهایی برای خنثی کردن اسید معده و کاهش علائم رفلاکس کودکان تجویز میشود. برخی از نوزادان به داروهای مهار کننده اسید مانند مهار کننده های پمپ پروتون یا مسدود کننده های H2 نیاز دارند.

اگر همچنان کودک دچار کاهش وزن و مشکلات تغذیه ای است و به درمان پزشکی و داروها جواب ندهد معمولاً پزشک متخصص اطفال بیمار را به یک متخصص گوارش ارجاع می دهد.

درمان رفلاکس کودکان

راه های پیشگیری از رفلاکس در دوران نوزادی

• در هنگام تغذیه کودک در طی مکث های طبیعی سعی کنید آروغ کودک را بزنید و هر ۳۰ دقیقه بعد از تغذیه اد را به حالت ایستاده نگه دارید.
• اگر کودک را از بطری تغذیه می کنید با مشورت پزشک مقدار کمی غلات به شیر خشک کودک اضافه کنید تا غلیظ شود. هرگز مواد جامد را به بطری اضافه نکنید مگر اینکه پزشک متخصص آن را به شما توصیه کند. بلغور جو دوسر گزینه ایمن برای نوزادان و کودکان است که غذای غلیظ‌تر نیاز دارند.
• سعی کنید کودک را در فواصل زمانی کوتاه تر با وعده های کوچکتر تغذیه کنید و مطمئن شوید که کودک به اندازه کافی غذا میخورد تا روند رشد و نمو او حفظ شود.
• کودک را بعد از تغذیه به حالت ایستاده نگه دارید و در این مدت نظارت جدی داشته باشید
• برای کودکان بزرگتر که غذاهای جامد مصرف می‌کنند نکات زیر را برای پیشگیری از رفلاکس رعایت کنید.
• از غذاهای سرخ شده و چرب خودداری کنید زیرا این مواد سرعت تخلیه معده را کاهش داده و باعث رفلاکس می شوند
• نعنا فلفلی، کافئین در نوشیدنی ها و یا در یا شیر مادر و داروهای خاص که برای بیماران آسمی استفاده می‌شود می‌توانند اسفنکتر تحتانی مری را شل کنند و باعث بازگشت محتویات معده به مری شوند.
• در بعضی از کودکان گوجه فرنگی نیز اثرات مشابهی دارد. هر غذایی که به نظر می رسد باعث ایجاد رفلاکس و سوزش معده می شود به مدت یک الی دو هفته از رژیم کودک حذف کنید و بعدا دوباره آن را به رژیم کودک اضافه کنید. در صورت بروز مجدد علائم تا زمانی که متخصص اطفال توصیه نکرده است آن ماده غذایی را دوباره به رژیم کودک وارد نکنید و از مصرف آن خودداری کنید.
• اگر از شیر خشک استفاده می کنید و فکر می کنید ممکن است کودک شما به پروتئین شیر حساس باشد ، با مشورت با پزشک نوع دیگری از شیر خشک استفاده کنید. شیرخشک را بدون مشورت با پزشک تغییر ندهید.

منابع

1. https://www.niddk.nih.gov/health-information/digestive-diseases/acid-reflux-ger-gerd-infants/diagnosis
2. https://www.msdmanuals.com/professional/pediatrics/gastrointestinal-disorders-in-neonates-and-infants/gastroesophageal-reflux-in-infants
3. https://medlineplus.gov/refluxininfants.html
4. https://kidshealth.org/en/kids/reflexes.html

دکتر جاوید ظفری

فارغ التحصیل از دانشگاه علوم پزشکی تهران در رشته تخصص کودکان و نوزادان در سال ۱۳۸۶ است. یک سال سابقه کار در استان زنجان به عنوان طرح ۸۶ تا ۸۷ و یک سال سابقه کار در بیمارستان شهرستان گراش در استان فارس از ۸۷ تا ۸۸ دارد. ایشان شاغل در بیمارستان شهید چمران از ۹۴ تا کنون هستند و سابقه مطب فعال در تهران و شهرستان بومهن از سال ۸۸ تا ۹۴ و مطب فعال در منطقه زعفرانیه از سال ۹۴ تا کنون است.

فیلدهای تخصصی کاری:
فعالیت در زمینه بیماریهای کودکان و نوزادان
شامل کنترل رشد و نمو
تغذیه
بیماریهای اسم و الرژی
بیماریهای گوارش کودکان