اختلالات رفتاری کودکان

در این نوشتار قصد داریم مختصری در مورد اختلالات رفتاری کودکان اطلاعاتی را در اختیار شما عزیزان قرار دهیم.

اختلالات رفتاری در کودکان به طیفی از مشکلات رفتاری در کودکان اطلاق می شود که کودک واجد رفتارهای خارج از عرف نرمال رفتاری یک کودک همسن خودش است و این رفتار باعث ایجاد مشکلاتی در محیط زندگی از جمله محیط خانه و مدرسه می شود به طوری که باعث آشفتگی دیگران و بوجود آمدن فشار مضاعف به والدین و اولیاء مدرسه جهت کنترل و مدیریت کودک می شود.

از جمله شایع ترین این مشکلات طیف اوتیسم یا PDD و اختلال بیش فعالی و کم توجهی یا ADHD است که قصد داریم که بیشتر در این موارد صحبت کنیم. گرچه اختلالات دیگری مثل اختلالات خلقی، افسردگی، اختلالات سلوک یا رفتاری و پرخاشگری نیز در این طبقه بندی قرار می گیرد.

البته تعریف ها و تقسیم بندی های مختلفی در این زمینه وجود دارد که این موارد با هم همپوشانی دارد و باید به آن ها توجه کرد.

بیماری اولی که می خواهیم به آن اشاره کنیم اوتیسم است.

اوتیسم چیست؟

طیفی از مشکلات رفتاری کودکان است که توانایی فرد را در برقراری تعامل و ارتباط با دیگران تحت تاثیر قرار می دهد.

کودکان مبتلا واجد رفتارها و علاقه مندی های تکراری و الگوهای تفکر انعطاف ناپذیر هستند. اما شدت آن به حدی متغیر است که در یک سر از طیف و بخش خفیف آن، الگوهایی مشابه افراد نرمال با خصوصیات ذهنی و رفتاری کمی متفاوت است و سر دیگر طیف و قسمت شدید آن، کودکانی هستند که بدون مهارت کلامی با رفتارهای غیر عادی و عقب افتادگی ذهنی هستند.

کودکان اوتیستیک ارتباط چشمی موثری ندارند. معمولا تاخیر کلامی بارز است و گاهی تا آخر عمر ارتباط کلامی برقرار نمی شود.

اختلال در برقراری ارتباط و کلام و عدم توجه به دستورات، گاهی در حدی است که والدین فکر می کنند که کودک ناشنواست.  اما واقعیت این است که شنوایی این کودکان مشکلی ندارد و فقط مشکل در عدم توجه به دستورات و برقراری ارتباط است.

علت این موضوع فعلا ناشناخته است و معمولا از حدود دو تا سه سالگی علائم آن بروز می کند. کودکان مبتلا به این بیماری عموما تا دو سالگی مشکلات واضح و بارزی ندارند و برخی حتی کلامی در حد همسالان خودشان دارند. اما به تدریج دچار فروپاشی رفتاری و بعد از آن افت کلامی می شوند و به تدریج رو به تشدید علائم می روند.

گونه ای از اوتیسم را به نام سندرم آسپرگر می گویند که اسم آن از یک دانشمند آلمانی که کاشف این بیماری بوده است گرفته شده است. این گروه از کودکان دارای خصوصیات خفیف اوتیسم هستند و دارای هوش بسیار بالاتری از همسالان خود هستند. اما مختصری مشکل در ارتباط اجتماعی با سایرین دارند.

علائم عمده اوتیسم

• ادراک حسی این کودکان غیر طبیعی است. در برخی از حس ها دریافت شدیدتری نسبت به دیگران دارند و در برخی دیگر از حس ها بسیار کمتر از همسالان خودشان درک حسی دارند. این امر باعث می شود که برخی از تحریک ها مثل نور زیاد و صدای بلند و همهمه باعث اضطراب آنها شود.
• همچنین احساس متفاوت آنها در درک مزه و بو، باعث می شود در خوردن برخی از مواد غذایی دچار مشکل شوند.
• بیشتر آنها از لمس بدن گریزان هستند و مثل همسالان خود در آغوش والدین خود آروم نمی شوند.
• اشیاء چرخان مانند چرخ ماشین و پنکه سقفی علاقه فراوانی دارند و گاهی تا ساعت ها به این اشیاء خیره می شوند.
• تمایل دارند تا اسباب بازی های خودشان را مثل ماشین به صورت ردیفی به صف بکنند.
• حرکات کلیشه ای مثل تکان دادن دست ها و بال بال زدن در بیشتر آنها دیده می شود.
• تمایل به لمس غذا و خوردن غذا با دست در برخی از آنها وجود دارد.
• به صدا کردن نامشان و انجام دستورات کلامی خیلی اهمیت نمی دهند.
• علاقه مند به بازی با اسباب بازی های صدا دار و موزیکال هستند و به بازی با همسالان خودشان خیلی اهمیت نمی دهند.

امروزه عقیده بر این است که شناخت علائم این بیماری در سنین پایین و شروع درمان، می تواند به برخی از این کودکان کمک شایانی بکند تا بتوان وضعیت آنها را بهبود دارد. بنابراین آموزش والدین و مراجعات منظم آنها و بهترین متخصص کودکان کمک می کند تا پزشک روند تکامل کودک را ارزیابی کند و هر زمان احساس خطر کرد، کودک را برای بررسی بیشتر به همکاران روانپزشک معرفی کند.

این بیماری به صورت آماری در پسران 4 برابر شایع تر از دختران است و به ازای هر 160 نوزاد یک مورد مبتلا وجود دارد و همانطور که گفته شد علت اصلی آن هنوز ناشناخته است و درمان قطعی و موثری برای آن یافت نشده است.

اما تشخیص زودهنگام آن و کمک به کودک از طریق کاردرمانی، بازی درمانی و گفتار درمانی تا حدودی می تواند به شرایط کودک کمک کند.

یکی از سوالات متداول والدین این کودکان در مورد پیش آگهی این بیماری است. باید گفت این بیماری برای تمام عمر با فرد خواهد بود و پیش بینی آینده او با توجه به مهارت های اجتماعی، موفقیت تحصیلی و توانایی شغلی او رقم می خورد و حتی برای متخصصین هم بسیار سخت است که بدون شناخت شرایط کودک و ارزیابی چندین ساله او، بتوانند آینده کودک را پیش بینی کنند.

اما آنچه که تمام متخصصین اذعان دارند، بهره هوشی کودک و پیشرفت کلامی مهمترین عوامل در تعیین پیش آگهی این بیماری است.

حدود یک سوم کودکان مبتلا به اوتیسم، تشنج دارند که با انجام نوار مغزی و درمان های مناسب می توان آن را کنترل کرد و در نهایت اینکه متاسفانه همانطور که قبلا گفته شد، روش درمانی موثر و قاطعی برای درمان این کودکان وجود ندارد.

اما درمان های، رفتار درمانی و روان درمانی و آموزش های مستمر که با متدهای مختلف و متنوعی در حال حاضر در تمام دنیا انجام می شود، می تواند به برخی از این کودکان کمک کند تا با فراگیری مهارت های ارتباطی زندگی، به سمت استقلال بیشتر و زندگی کمتر وابسته به دیگران حرکت کند.

داروی اختصاصی برای درمان وجود ندارد اما برای درمان علامت هایی مثل پرخاشگری، افسردگی و تشنج، می توان به صورت موردی از دارو برای علامت درمانی استفاده کرد.

اختلال بیش فعالی و کم توجهی یا ADHD

این اختلال به کودکانی اطلاق می شود که نمی توانند رفتار خودشان را کنترل کنند و به آن نظم ببخشند و علائم بارز آن کم توجهی، حواس پرتی و نقص تمرکز است.

انواع اختلال بیش فعالی

اختلال بیش فعالی سه گروه دارد:

گروه اول غالبا بی توجه، در توجه و دقت و تمام کردن کارها مشکل دارند و حواس پرت و آشفته هستند.

گروه دوم بیش فعال هستند، آرام و قرار ندارند.

گروه سوم نوع مرکب است که ترکیبی از هر دو مورد قبلی است و شایع ترین فرم بیماری است.

در سه تا پنج درصد کودکان در سنین مدرسه رواج دارد و در پسران سه برابر بیشتر از دختران دیده می شود.

علائم بیش فعالی

• اکثرا در حال حرکت و دویدن هستند. اغلب نمی توانند سر جای خود بنشینند و زمانی که در حال نشسته هستند، پا یا دستشان را تکان می دهند.
• بازی های پر سر و صدا و شلوغ انجام می دهند.
• پر حرف هستند و اغلب وسط حرف دیگران می پرند.
• احساس خطر نمی کنند و کارهای خطرناکی انجام می دهند.
• اکثر اوقات نمی توانند در صف و نوبت بایستند و آن را رعایت کنند.
• در امور درسی به جزئیات توجه نمی کنند.
• در بیشتر مواقع از انجام کار و تکالیفی که نیاز به دقت کردن دارند، خوششان نمی آید و از انجام آن سرباز می زنند.
• اغلب به دستورات عمل نمی کنند.
• تکالیف، برنامه های تلویزیونی و بازی های جمعی را به انتها نمی رسانند و نیمه کاره آن را رها می کنند.
• اغلب وسایل مدرسه و اسباب بازی هایشان را گم می کنند.
• با کوچکترین تحریک محیطی مانند صدا، حواسشان پرت می شود.
• مشکلات خواب دارند.
• اشتهای کمی دارند و گاهی تیک حرکتی دارند.
• در دوست یابی ضعیف هستند.
• به رفتارهای منفی و بزه کاران علاقه دارند.
• اعتماد به نفس خوبی ندارند.
• اختلال در نوشتن و خواندن دارند.

با توجه به این مواردی که ذکر شد و علائم بیماری، می توان فهمید که لزوما هر بچه ی شلوغ و حرف گوش نکنی را نمی توان در طیف کودکان بیش فعال قرار داد. کما اینکه شکایت اغلب والدین این است که کودک من شلوغ است، شیطنت دارد، از دیوار راست بالا می رود، پس بیش فعال است.

اما واقعیت این است که بیشتر این مشکلات ناشی از نقص و ایراد در تربیت کودک است و نمی شود هر کودکی که اشکال تربیتی دارد را در این طیف بیماری قرار داد.

در حقیقت باید بخشی از این علائم بیماری که ذکر شد، در کودک وجود داشته باشد تا بتوان به تشخیص رسید.

مشکل عمده این بیماری این است که کودک مبتلا با توجه به اینکه در محیط های جمعی و بالاخص محیط های آموزشی برای سایر کودکان و اولیاء مدرسه و معلمان قابل تحمل نیست، به تدریج از ساختارهای اجتماعی کنار گذاشته و حذف می شود. این امر باعث می شود که خود کودک قبول کند که توانایی کمی دارد.

به همین دلیل طرد می شود که در نهایت باعث کاهش اعتماد به نفس کودک شده و اثر مستقیمی در افت تحصیلی و شغلی او در آینده خواهد داشت و او را به سمت رفتارهای ضد اجتماعی و بزه کاری سوق می دهد. به همین خاطر باید توجه داشت که این کودکان باید سریعا تشخیص داده شوند و با کمک درمان دارویی و درمان های روان درمانی از جمله بازی درمانی و رفتار درمانی کنترل شوند و با اصلاح رفتارهای اجتماعی به سیستم های جمعی مثل مدرسه ملحق شوند تا از بروز مشکلات بعدی در زندگی آنها جلوگیری شود.